Presentie benadering
De presentiebenadering is in Nederland op de kaart gezet door Andries Baart, hoogleraar zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Met zijn opus magnum Een theorie van presentie in 2001 en sindsdien, zijn deze theorie en de daarbij behorende praktijk van hulp en zorg, in vele artikelen, boeken, dissertaties, veldonderzoeken en betrokken zorg onder de aandacht gebracht.
“De presentiebenadering is erop gericht de kloof tussen de bureaucratische systeemwereld van veel voorzieningen en de vaak chaotische leefwereld van kwetsbare mensen te overbruggen.”
De straat op
Het is begonnen in Rotterdam. Anders dan andere professionals werkten zorgverleners en pastores niet vanuit een bureau waar buurtbewoners naartoe kwamen als ze een probleem hadden. Ze gingen zelf de straat op, om de buurtbewoners in hun eigen leefwereld op te zoeken. Daarbij gingen ze niet in de eerste plaats op zoek naar problemen, maar ze namen de tijd om een persoonlijke relatie met de buurtbewoners op te bouwen: een trouwe en betrouwbare betrekking vanuit aandacht en toewijding.
Baart laat in zijn onderzoek zien hoe de hulpverlening en heel onze samenleving doortrokken is van een ideologie van maakbaarheid. De door Baart onderzochte pastores in ‘oude wijken’ merken dat ‘het maken’ bij veel mensen niet lukt.
Oog voor tragiek
Baart zet tegenover de maakbaarheids-ideologie de ‘tragische benadering’. Hij stelt dat er in onze samenleving sprake is van een ‘vlucht uit de tragiek’. Hoe meer onze samenleving wordt beheerst door ‘het kunnen’ en hoe meer we kunnen, hoe schrijnender alles wordt ervaren wat we niet kunnen.
In de theorie van de presentie beschrijft Baart hoe zwakstaande mensen die steun zoeken, zich niet kunnen laten zien zoals ze zijn. In plaats daarvan moeten ze – in een taal die niet de hunne is – een verwrongen en onvolledig beeld van zichzelf en hun vragen geven. Veelal worden mensen benaderd met vragen zoals: “Wat zijn uw zorgbehoeften?”, “welke doelen stelt u daarbij voor uzelf?”, “wat is het zorgplan?” Daarbij ligt de nadruk op diagnostiek, plan en contract.
Het lukt veel mensen niet om in zo’n setting tot bestaan te komen. De hulpzoeker kan zich vaak niet op de juiste wijze uitdrukken. Kern van het probleem is dat degene die contact zoekt, in het proces van de ontmoeting ‘nog moet worden’. Erkenning is dan de kernwaarde. Door aandacht voor iemand die – in de woorden van Baart – ‘ik’ kan/mag zeggen en voor wie ruimte wordt gemaakt in zijn eigenheid, wordt een persoon ‘gecreëerd’ (‘subjectwording’).
Troost
Baart pleit voor troosten op een weerloze, niet makende, manier. De maakbaarheidscultuur volstaat niet, al was het maar omdat veel leed en lijden niet kan verdwijnen en de leugenachtigheid dat het wel zo zou zijn, ze slechts vergroot. Het brengt met zich mee dat mensen het gevoel hebben te falen. Het present zijn in een context van lijden is belangrijk. Dat is troost, zegt Baart.
Doe mee
Meer weten en meedoen? Schrijf je in voor colleges van Dick de Korte die starten op op 12 januari over waarden en normen in begeleidingssituaties. Meer informatie en aanmelden kan hier.